Bijna altijd blijven we steken in doel-middelen vragen
In Hollywood weten ze het al lang. Het succes van een film hangt af van een perfecte dramatische vraag die het verhaal voortdurend stuurt en ontwikkelt. Alle keuzes die scenarioschrijvers maken worden getoetst aan het feit of ze wel of niet leiden tot een antwoord op de gestelde vraag. Kunst is te komen tot een “million dollar question”. En vergis je niet, dat is niet eenvoudig!
In de Godfather trilogie was de het de vraag of de familie Corleone in twee generaties tijd erin zou slagen een succesfactor te worden in de legale wereld. “Michael Corleone for president!” In het laatste shot van deel III zien we Michael eenzaam en alleen sterven op een stoel in een achtertuin ergens op Sicilië. Het antwoord was dus nee, ondanks alle moeite en alle pogingen. Kijk de film maar eens terug vanuit deze vraag en je zult zien dat alle keuzes eraan gerelateerd zijn. Deze vraag leidde tot een schoonheid van een film. Slechte vragen leiden tot slechte films.
Zo is het in het echte leven natuurlijk ook. Dan is het toch vreemd dat we vaak niet de moeite nemen om tot de juiste vraag te komen. Een vraag die recht doet aan onderliggende problematiek. Bijna altijd blijven we steken in doel-middelen vragen.
Het voorbeeld van een verkeerde vraag de afgelopen jaren is: “Hoe houden we vluchtelingen tegen?” De antwoorden spreken voor zichzelf; muren, prikkeldraad en bewaking. De aandacht gaat uit naar de middelen en niet naar de mensen. “Slagen we er met humane middelen in om mensen die door oorlog of ander leed op drift zijn geraakt tijdelijk goed op te vangen, totdat ze weer terug kunnen keren naar hun huis?” is een vraag die zou leiden tot een andere aanpak. Het verhaal zou dan gaan over behuizing, scholing, gezondheidszorg en niet over tegenhouden. Door de verkeerde vraag zitten we echt in een slechte film. Lesbos is het Srebrenica van nu.
Maar nu de nood echt hoog is slagen overheden er zowaar in om bij de coronacrisis wel vanuit een sterke vraag te werken. En die is verbluffend simpel: “Slagen we erin om elkaar te beschermen?” Los van het leed zien we ook een mooi verhaal ontwikkelen over hoop en eendracht. Stel je voor als hier de vraag gerelateerd zou zijn geweest aan de economie en rendement. Dan zou de menselijke ramp niet te overzien zijn geweest. Nood breekt wet! En dat moeten we vaker gaan doen. De noodzaak zien en zoeken naar de vraag achter de vraag. Waar gaat het nu echt om bij de issues die politici voor hun neus krijgen? Vergeet het doel-middelen denken en zoek naar betekenis. Het gaat uiteindelijk immers nooit om geld, maar om samen leven.
Ruim baan voor wetenschappers (met name filosofen) en verhalenvertellers om weer te leren tot echte vraagstukken te komen die een uitdaging bieden om samen tot duurzame oplossingen te komen. In zo’n verhaal gaan mensen mee. In plaats van alleen pleisters te plakken op te grote wonden. Daar haken mensen bij af.